अस्मानी संकट, की कर्माची फळं ?

आता प्रश्न हा आहे, की एवढ्या मोठ्या प्रमाणात हे पूरसंकट कसं आलं. १४- १५ जुलैला अचानक १००-१५० मीमी पाऊस कोसळला. एवढा पाऊस या देशात २-३ महिन्यात पडत नाही, तो दोन दिवसात पडला. लहानसहान नद्या-नाले फुगले आणि गावाशहरात पाणी घुसलं. मोठ्या शहरात, प्रमुख नद्यांसाठी पुरनियंत्रक यंत्रणा भक्कम होत्या. पण लहानसहान नद्यानाले ज्या गावातून आणि छोट्या शहरातून जायचे, ते मात्र जलमय झाले. दुष्काळात तेरावा महिना म्हणजे, तेथील पुराचा इशारा देणारी  ‘फ्लड अलर्ट सिस्टीम’ ने दगा दिला.

पण हे झाले रोगाचं लक्षण. पण या रोगाचं मूळ आहे पर्यावरण बदलात. जगभरात होणाऱ्या पर्यावरणाच्या हानीमुळे ग्लोबल वॉर्मिंगचा वेग वाढतोय. हवामान बदलामुळे पृथ्वीचं तापमान वाढतंय. सोप्या भाषेत सांगायचं झाल्यास धरतीला ताप आलाय. तिच्या घामामुळे वाढलेल्या बाष्पीभवनामुळे जास्तीची पाण्याची वाफ ढगात पोहोचतेय. अचानक अतिवृष्टीचा धोका वाढलाय. धरतीमातेचा हा ताप जेवढा चढेल, तेवढा मानवाच्या डोक्याचा ताप वाढणार आहे. ता ताप उतरवण्यासाठी हव्या असणाऱ्या थंड पाण्याच्या जंगलांच्या पट्ट्या आपण ओरबाडून काढतोय. तिच्या स्वास्थासाठी हवी असलेली शुद्ध हवा औद्योगिक प्रगतीच्या धुराड्यांनी हिरावून घेतलीय.

भारत, चीनसारखे देश जास्त प्रदूषण करतात. आम्ही सर्वात कमी प्रदूषण करतो, हरितवायूंचं आमचं उत्सर्जन सर्वात कमी आहे, असा डांगोरा पाश्चिमात्य देश पिटतात. पण या पापाचे वाटेकरी आपण स्वतः आहोत, हे सत्य मात्र झाकून ठेवतात. वसाहतवादाच्या काळात युरोपिअन देशांनी, आपल्या मंडलिक देशातील लोकांचं आणि पर्यावरणाचं शोषण केलं. मंडलिक देशातून कच्चा माल आपल्या देशातील कारखान्यांना पुरवला. त्या देशातील रोजगार बंद पाडून, कामगारांचा रोजगार हिरावून, आपल्या देशातील कामगारांना रोजगार दिला.

पुढे उद्योगातून होणाऱ्या प्रदूषणाची जाणीव झाली. मग ज्या प्रॉडक्टच्या उत्पादनात जास्त प्रदूषण होते, त्यांचं उत्पादनं आपल्या देशात करायचंच नाही. कशाला हवेत ते धुराडे आपल्या देशात? त्यापेक्षा असे प्रॉडक्ट, इतर गरीब देशांना उत्पादन करायला सांगून, आयात करायचे. आपलं हवापाणी स्वच्छ ठेऊन इतर देश प्रदूषित करायचे. आपलं वृद्धत्व पुरुला देऊन, त्याचं तारुण्य घेणाऱ्या ययाती सारखं, या युरोपियन देशांनी, गरीब देशांच्या पर्यावरणीय तारुण्य हिरावून घेतलंय. या गोऱ्या ययातीने सुरवातीला जगभरातील संपत्ती लुटली, उपभोगली, मग त्याच संपत्तीने पर्यावरण विकत घेण्याचा प्रयत्न केला.

दुसऱ्या महायुद्धात अमेरिकेने अणुबॉम्ब वापरला आणि मोठमोठ्या देशांनी या अणुस्पर्धेत उडी मारली. जसं गावात दादागिरी करायला ‘दादा’कडे हत्यार महत्वाचं असतं, तसंच जगात दादागिरी करायला अणुबॉम्ब आवश्यक होता.  अमेरिका, रशिया, फ्रान्स, युके, यांनी शेकडो चाचण्यां घेतल्या. चीन, भारत, पाकीस्थान या यादीत नंतर जोडले गेले. बहुतांश देशांनी आपल्याच भूमीवर अणुचाचण्या केल्या. पण अणुचाचणी म्हणजे किरणोत्सर्ग आणि पर्यायाने प्रदूषण. मी नाही त्यातली म्हणत कडी लावणाऱ्या युरोपियन देशांनी मात्र नामी शक्कल लढवली. आपल्या देशात अणुचाचण्या करण्यापेक्षा हे घाण काम, इतर देशात पार पडायचं ठरवलं. 

सुरवातीला आपण फ्रान्सचं उदाहरण घेऊया. फ्रान्सने एकूण २१० अणुस्फोट केले. पण त्यातील एकही चाचणी आपल्या भूमीवर केली नाही. त्यांच्या मंडलिक देशात, हजारो किलोमीटर दूर केल्या. सुरवातीच्या चाचण्या त्यांनी सहारा वाळवंटातील अल्जेरियात केल्या. अल्जेरिया युद्धाच्यावेळी त्यांनी ही संधी साधली. त्यानंतर १९३ चाचण्या ‘फ्रेंच पॉलिनीयोशीया’ मध्ये केल्या.