तरंगणारे म्यानमारी टोमॅटो !

पाण्यावरच्या ह्या शेतात म्यानमारी बळीराजा पाण्यासारखा घाम गाळतो. ही शेतं कसताना बरेच शारीरिक श्रम होतात. शेताच्या बाजूला खोपट्यात तो राहतो. लहानग्या  निमुळत्या बोटीतून तो शेतीकामात मग्न असतो.  त्याची बोट वल्हवायची तऱ्हाही जागावेगळीच. एक पाय बोटीवर ठेवून दुसऱ्या पायाने लांब बांबूचं वल्हं तळ्याच्या पोटात खुपसत तो बोटीला पुढे ढकलत नेतो. हे करताना तो लंगडीलंगडी खेळल्यागत किंवा एका पायाने बांबूवर कसरत करणाऱ्या डोंबाऱ्याच्या पोरागत वाटतो. अशा या पायाळू जलपुत्राचं दोन वरंब्यामधून सराईतपणे फिरत शेतकाम सुरू असतं.

तुम्ही शेताची सीमा कशी ठरवता? इथं बांधावरून भांडणं होत नाहीत का? माझ्या डोक्यातल्या भारतीय किड्याने प्रश्न कुरतडला. यावर “नाही!” असं उत्तर मिळालं. शेजारी सहसा भांडत नाहीत. उलट एकदुसऱ्याला निंदण्या-खुरपण्यात मदत करतात. मी विचार केला, तसंही पाण्यातल्या शेतातला बांध कोरणार तरी कसा? आपल्याकडे ‘शेत विकलं तरी बेहत्तर, पण बांधाची केस नाही हरणार!’ अशा निग्रही बांध्याच्या लोकांचं उदाहरण समोर असताना, दात कोरावा एवढ्या सोप्या पद्धतीने बांध कोरायचा प्रॉब्लेम इथं सुटला होता. पाण्यात शेती करूनही शेजाऱ्याला पाण्यात न पाहणाऱ्या म्यानमारी शेतकऱ्याचं अप्रूप वाटलं. “निंदकाचं घर असावं शेजारी” ही म्हण इथं “निंदणाऱ्याचं घर असावं शेजारी” अशी झाली होती.

या तरंगणाऱ्या शेतात सत्तर टक्के पीक टोमॅटोचं घेतलं जातं. उरलेल्या तीस टक्क्यांत बीन्स, फुलशेती आणि काकडीसारखे वेलवर्गीय पिकं घेतली जातात. या पाण्याचा पीएच म्हणजे सामू आहे तब्ब्ल ७.८ ते ८.०. एवढ्या क्षारीय पाण्यात वाढणारी पिके म्हणजे चमत्कारच म्हणावा लागेल. पण हा मोठा चमत्कार घडवतात लहानगे सूक्ष्मजीव. पाणगवताच्या सेंद्रिय पदार्थांचं विघटन करून, ऑरगॅनिक अॕसिड तयार करून पिकाच्या मुळाजवळ ते आम्लता तयार करतात. पाणवनस्पतीचं हळूहळू कंपोस्ट खतात रूपांतर करत हे सूक्ष्मजीव पिकाला अन्नद्रव्याचा आयुष्यभर रतीब घालत असतात. कोणतेही खत, कीटकनाशक न वापरता वाढलेली लालभडक टोमॅटोची झाडं ‘हवा में उडत जाय रे, मेरा लाल दुपट्टा मलमल का’ असं गात पाण्याच्या लाटेबरोबर आनंदाने डोलत असतात.  आपल्याकडे श्रीनगरला दल तळ्यात अशा प्रकारची शेती होते. मणिपुर मधेही पाण्यावर तरंगणारे गार्डन आहे. पण म्यानमार मधील ही तरंगती शेती फार मोठ्या प्रमाणात आणि तंत्रशुद्ध प्रकारे केली जाते.

जैवविविधतेच्या बाबतीतही हे ‘इन्ले’ तळं जगात भारी आहे. इथं ३५ प्रकारचे मासे आणि ४५ गोगलगाईंच्या प्रजाती आढळतात. त्यातील निम्म्या प्रजाती जगात फक्त इथंच वास्तव्याला आहेत. देशविदेशातील २०,००० पक्षी वर्षभरात या तळ्याला भेट देतात. पक्ष्यांचं बरंय, ते कोणत्याही पक्षात नसल्याने कुठल्याही सीमेच्या बंधनात न अडकता, पासपोर्ट, व्हिजाच्या कटकटींशिवाय त्यांना जगभर फिरत येतं.