भारताच्या गाईम्हशीं… थाईलंडमध्ये दूध देती !

सरकारने दूध व्यवसायाला प्रोहत्सान दिलं. आणि त्याचा फायदा संपूर्ण देशाला झाला. दूधउत्पादन वाढलं. गावागावात दुधव्यवसाय सुरु झाले. पण दुसरी समस्या डोकं काढू लागली. गरजेपेक्षा जास्त उत्पादन होऊ लागलं. यावर उपाय म्हणून १९६० मध्ये दूधपावडर बनवण्याचा कारखाना सुरु केला आणि ही वाहती दूधगंगा पावडरीचा डब्ब्यात बंद झाली.

आपल्यासारख्या ‘दूध सहकारी संस्था’ थाईलंडमध्येही आहेत. सहकारी संस्थांचं लोण इथं १९७१ मध्येच पसरायला सुरवात झाली होती. त्यानंतर मात्र बऱ्याच संस्था बंद पडल्या. कारण त्या फारच लहान होत्या.  त्यांचं दूधसंकलन कमी होत त्यामुळे दुधावर प्रक्रिया करणं त्यांना परवडण्यासारखं नव्हतं. पण मोठ्या सहकारी संस्थांनी मात्र त्यांचे स्वतःचे प्रक्रिया  उद्योग उभारले. आईसस्क्रीम आणि योगर्टचे कारखाने उभे करून कच्च्या दुधाला पक्क्या मालात रुपांतरीत केलं.

एवढं करूनही थाई लोकांचा दूध पिण्याकडे जास्त कल नव्हताच. मग १९८५ मध्ये थाई सरकारने ‘पियो ग्लासफूल दूध’ असं म्हणत ‘राष्ट्रीय दूध पिणे मोहीम’ सुरु केली. दूध पिण्याचे फायदे लोकांपर्यंत पोहोचवण्याचा प्रयत्न ह्या मोहिमेद्वारे केला गेला.  तरीही पोर्क आणि चिकन वर दररोज हात मारणारे थाई लोकं दुधापासून जरा लांबच राहिली.  थाई माणूस दरवर्षी दरडोई फक्त १८ लिटर दूध पितो. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या शिफारशीनुसार एका माणसाने वर्षाकाठी कमीत कमी २५ लिटर दुध पिलं पाहिजे. भारतात लोकं तर याबाबतीत जास्त जागरूक आहेत. आपल्या देशातील लोकं दरडोई सरासरी ४८.५ लिटर दूध वर्षाकाठी रिचवतात. त्यामानाने थाई माणसाचं दुग्धप्रशान फारच चिल्लर आहे. पण थाई सरकारने हार मानली नाहीये. २०२६ पर्यंत थाईलंडमधी दुधाचं दरडोई सेवन २५ लिटर वाढवण्याचा विडा सरकारने उचललाये.   

भारतातून गाईम्हशीं घेऊन दुधाव्यवसाय सुरु करणाऱ्या थायलंडने मोठी बाजी मारलीय. चीनला मागे टाकत तो आशिया खंडात सर्वात मोठा दूधनिर्यातदार देश बनलाय. २०१५ मध्ये ३.३१ कोटी डॉलर्सची निर्यात करून २.४२ कोटी डॉलरवाल्या चीनला मागे टाकलं आणि अव्वल नंबर पटकावला. आता गंमत बघा. भारत जगात सर्वात मोठा दूध उत्पादक देश आहे. अख्या जगातलं १८ टक्के दुधाचं आपण उत्पादन करतो. पण निर्यातीत मात्र आपला पप्पू नापास होतो. दूध निर्यात करणाऱ्या देशांच्या यादीत पहिल्या १५ मध्ये देखील आपला नंबर लागत नाही. हे म्हणजे घटक चाचणीत पैकीच्या पैकी आणि बोर्डाच्या परीक्षेत ठेंगा, असं झालं. याला एक कारण आपलं देशांतर्गत दूध विक्री हे आहेच. पण याचबरोबर निर्यातीसाठी आवश्यक गुणवत्ता निकषात आपलं दुध नापास होतं. गावच्या दूध डेअरीत, फॅट तपासणीच्या चाचणीत आपलं कसब पणाला लावणाऱ्या फॅटबहाद्दरांचा यात नक्कीच वाटा असणार, यात शंका नाही.

पाऊस ओसरत आला होता. थायलंडच्या दुधभरारीच्या कौतुकाने ओथंबलेल्या मनाने ते आटवलेलं दूध कॉफीत टाकलं. काळ्या कॉफीत दाट दुधाच्या पांढऱ्या ढगांचे धुमारे उठले. चमच्याने ढवळत कॉफीतील ढग मिटवल आणि एक घोट घेऊन मनातील विचारांच्या ढगांची वासलात लावली.